พิธีไหว้ครูดนตรีไทย

ด้วยชมรมดนตรีไทยอำเภอแม่เมาะ ร่วมกับสภาวัฒนธรรมอำเภอแม่เมาะ ได้สืบทอดประเพณีไทยโบราณ คือ พิธีไหว้ครู โดยจัดขึ้นในเดือนมิถุนายนของทุกปี เพื่อให้ครู นักเรียน ในจังหวัดลำปาง ได้เข้าร่วมกันพิธีไหว้ครูดนตรีไทย เป็นการแสดงความเคารพบูชาต่อพระคุณของ ครูบาอาจารย์ ทำให้ผู้เรียนเกิดศรัทธา และมีสมาธิ เกิดผลความสำเร็จในการศึกษาวิชานั้นได้อย่างรวดเร็ว
พิธีเกี่ยวกับการเรียนดนตรีไทย แบ่งออกได้ ๒ พิธี คือ
๑.พิธีไหว้ครูดนตรี
พิธีไหว้ครูนั้นจัดได้เป็น ๒ ระดับ คือ
๑.๑ การไหว้ครูเบื้องต้น เป็นการไหว้ครูเมื่อแรกเริ่มจะฝึกหัดดนตรี โดยจะต้องเตรียมเครื่องสักการบูชา (ดอกไม้ ธูปเทียน) นำไปเคารพครูในวันพฤหัสบดี หรือวันอาทิตย์ ครูจะรับดอกไม้ธูปเทียนไว้ และจุดธูปเทียนบูชาครูอีกต่อหนึ่ง
๑.๒ พิธีไหว้ครู พิธีไหว้ครูนั้นเป็นพิธีที่จัดขึ้นอย่างเป็นกิจจะลักษณะใหญ่โตมาก มีการจัดเตรียมการอย่างพิถีพิถัน โดยร่วมจัดงานเป็นหมู่คณะหรือสถาบัน ต้องเชิญครูที่ได้รับการประสิทธิ มาทำพิธีอ่านโองการบูชาครู
พิธีไหว้ครูนั้น โบราณนิยมจัดในวันพฤหัสบดี โดยเริ่มพิธีสงฆ์สวดมนต์เย็นล่วงหน้าก่อนหนึ่งวัน ต่อมาหลวงประดิษฐ์ไพเราะได้อนุญาตให้จัดในวันอาทิตย์ได้ เนื่องจากเป็นวันที่มีความสัมพันธ์กับวันพฤหัสบดี
ครูผู้อ่านโองการจะเริ่มอัญเชิญเทพยดา ตามโองการที่ได้รับมาประกอบกับการเรียกเพลงหน้าพาทย์ตามที่ผู้อ่านโองการเรียกขึ้นมา
หลังจากอัญเชิญเทพยดาต่างๆ แล้วครูผู้อ่านโองการก็จะกล่าวถวายเครื่องสังเวย ทิ้งระยะเวลาพอประมาณจึงจะกล่าวลาเครื่องสังเวย จากนั้นครูผู้อ่านโองการก็จะประพรมน้ำมนต์ เจิมเครื่องดนตรีหน้าโขน และประพรมน้ำมนต์ เจิมหน้าให้แก่ลูกศิษย์และผู้เข้าร่วมพิธีเสร็จจากพิธีไหว้ครูแล้วจึงจะทำพิธีครอบต่อไป
๒. พิธีครอบ
พิธีครอบ หมายถึง การประสิทธิ์ประสาทวิทยาการหรือเป็นการอนุมัติให้ผู้หนึ่งผู้ใด มีสิทธิ์เข้าเรียนวิชาการในระดับนั้นได้ การครอบมี ๓ ประเภท
๒.๑ การครอบให้แก่ศิษย์ผู้ต้องการจะเรียนเพลงหน้าพาทย์ ซึ่ง มี ๕ระดับ
๒.๑.๑ ครอบเพลงสาธุการ
๒.๑.๒ ครอบเพลงตระโหมโรง
๒.๑.๓ ครอบเพลงกระบองกัน
๒.๑.๔ ครอบเพลงบาทสกุณี
๒.๑.๕ ครอบเพลงองค์พระพิราพ
๒.๒ การครอบเพื่อรับมอบเป็นครู
ผู้ที่จะครอบเพื่อรับมอบความเป็นครูนั้น จะต้องเป็นผู้ที่มีความรู้ความสามารถในด้านการสอนการดนตรีพอสมควร อีกทั้งยังต้องเป็นผู้ที่มีคุณธรรมพร้อมเป็นที่เคารพแก่ศิษย์ต่อไป
ศิษย์ผู้ครอบจะต้องนำขันกำนลมามอบให้ครู ครูจะรับขันกำนลแล้วจะสั่งสอนและประสิทธิ์ประสาทความเป็นครูให้แก่ศิษย์ เป็นอันเสร็จพิธี
๒.๓ การครอบเพื่อรับมอบโองการไหว้ครู
การครอบลักษณะนี้ ครูจะพิจารณาอย่างมากในการคัดเลือกศิษย์ให้เป็นผู้อ่านโองการ เพื่อทำพิธีไหว้ครูสืบต่อแทน ศิษย์จะต้องเป็นผู้อาวุโสและจะต้องมีความรู้ความสามารถ ได้เรียนเพลงหน้าพาทย์จนสามารถเรียกให้ทำเพลงหน้าพาทย์ชั้นสูงได้
วิธีการขั้นตอนของการครอบ ก็คล้ายกับการครอบในประเภทต่างๆ แต่การครอบแบบนี้ ครูจะมอบโองการ ซึ่งเป็นสมุดบันทึกคำอัญเชิญเทพยดาไหว้ครูต่างๆ ให้แก่ศิษย์ พร้อมทั้งกล่าวคำประสิทธิ์ประสาทให้แก่ศิษย์
สมุดโองการไหว้ครูนี้ ศิษย์จะต้องเก็บเอาไว้บูชาในที่สมควรเมื่อศิษย์ได้รับการครอบแล้วก็สามารถที่จะประกอบพิธีไหว้ครูได้ แต่โดยมารยาทแล้ว ในขณะที่ครูมีชีวิตอยู่ ถ้าหากศิษย์จะเป็นผู้อ่านโองการในพิธีไหว้ครู ควรที่จะขออนุญาตครูผู้ถ่ายทอดก่อน

ประโยชน์ของพิธีไหว้ครูและพิธีครอบ
๑. เป็นการรักษาประเพณี และวัฒนธรรมที่ดีของไทยไว้
๒. เป็นการแสดงออกถึงความกตัญญูกตเวทีของศิษย์ที่มีต่อครู
๓. เป็นการสร้างศรัทธาและสมาธิในการเรียนดนตรี
๔. ส่งเสริมความสามัคคีของเหล่านักดนตรี
๕. เป็นแบบอย่างที่ดีต่อสังคม

อ้างอิง แผ่นพับ พิธีไหว้ครูดนตรีไทย ประจำปี ๒๕๕๑ . การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทยแม่เมาะ ร่วมกับสภาวัฒนธรรมอำเภอแม่เมาะ