คำบ่ะเก่าสอนไว้

คำบ่ะเก่าสอนไว้
“คำบ่ะเก่า” เป็นภูมิปัญญาทางด้านภาษาของชาวล้านนา เป็นภูมิปัญญาที่ช่วยในการอนุรักษ์
สืบทอดคำเมืองซึ่งเป็นภาษาในท้องถิ่นล้านนา ที่มาจากการสร้างสมประสบการณ์ การสังเกต นับเป็น
องค์ความรู้ที่ได้รับการถ่ายทอดจากบรรพบุรุษ ซึ่งเป็นคติเตือนใจ คำสอนในการดำรงชีวิต หรือแสดงถึง
วิถีชีวิตของคนในล้านนา และข้อห้ามในเรื่องต่าง ๆที่ไม่ควรปฏิบัติ เป็นคำสอนที่คนโบราณท่านสอนไว้
เป็นคติสอนใจได้เป็นอย่างดี
“อยู่หื้อมีไฟ ไปหื้อมีเพื่อน” ท่านสอนไว้ว่า “อยู่หื้อมีไฟ” หมายความว่า ในบ้านเรือนอย่าขาด
ไฟ ในเวลากลางวันเราใช้ไฟในการหุงหาอาหาร กลางคืนเราได้แสงสว่างจากไฟ และถ้าอากาศหนาวเราก็จะได้ความอบอุ่นจากไฟ หรือผิงไฟคลายหนาวให้ร่างกายอบอุ่น และไฟเป็นเครื่องเตือนสติ เมื่อจิตใจไม่สงบ
เกิดความเร่าร้อน พระท่านจะสอนให้เราพิจารณาเปลวไฟเพื่อให้เกิดสมาธิ ปัญญา ดับทุกข์ร้อนในใจ เกิดความ
สว่าง ซึ่งเป็นวิธีดับทุกข์ได้ “ไปหื้อมีเพื่อน” สอนให้เรารู้จักการอยู่ในสังคม การมีเพื่อนเราจะอยู่คนเดียวไม่ได้ บางครั้งเรามีปัญหาบางอย่างในใจแก้ปัญหาไม่ได้ แต่ถ้าเรามีเพื่อนอาจช่วยแก้ปัญหาให้เราได้ และเมื่อเดินทางไปในที่ต่าง ๆถ้ามีเพื่อนไปด้วยเราจะรู้สึกอบอุ่นไม่โดดเดี่ยว
“อดเผ็ดกิ๋นหวาน อดสานได้ซ้า” ความหมาย “อดทนกินเผ็ดไปก่อน เพื่อที่จะได้กินหวานในวันข้างหน้า ทนสานตะกร้าในวันนี้ เพื่อจะได้ใช้ตะกร้าในวันข้างหน้า” เปรียบได้ว่า คนที่มีความขยันหมั่นเพียรอดทนไม่ย่อท้อกับอุปสรรค จะทำให้มีจิตใจเข้มแข็ง ภายหลังจะประสบแต่ความสุขสมหวัง
ในชีวิต เพราะผ่านเรื่องต่าง ๆมาแล้วทำให้เป็นคนเข้มแข็งอดทน
“ก้นหม้อบ่ฮ้อน บ่เป็นแต่ไห มันเป็นแต่ไฟ บ่าใจ้กับหม้อ” ท่านสอนให้อย่าด่วนตัดสินต้อง
หาสาเหตุของปัญหา และควรพิจารณาให้รอบคอบเสียก่อน เปรียบได้ว่า เมื่อทำสิ่งใดแล้วเกิดปัญหาต้องค้นหาสาเหตุที่เกิด และการที่จะคิดทำอะไรต้องคิดไตร่ตรองก่อน จะได้ไม่เกิดผลเสียภายหลัง หรือการแก้ปัญหาที่ไม่ตรงจุด
ภูมิปัญญาของบรรพชนชาวล้านนา ไม่ว่าจะด้านใดก็ตามล้วนแฝงไปด้วยความคิดที่ชาญฉลาด
มีความลึกซึ้ง และมีเอกลักษณ์ชัดเจน ลูกหลานในยุคนี้ควรช่วยกันส่งเสริมอนุรักษ์ และนำมาเป็นคติสอนใจ
นับได้ว่าเป็นภูมิปัญญาทางวรรณกรรมท้องถิ่นที่ทรงคุณค่าอีกด้านหนึ่งด้วยที่ต้องช่วยกันสืบสานและอนุรักษ์ไว้ไม่ให้สูญหายไป

โดย นางน้ำทิพย์ มณฑาทอง นักวิชาการวัฒนธรรมชำนาญการ ปฏิบัติงานประจำอำเภอเมืองปาน
สำนักงานวัฒนธรรมอำเภอเมืองปาน จังหวัดลำปาง
แหล่งข้อมูล สิริกร ไชยมา.ภูมิปัญญาในวิถีชีวิตล้านนา.แพร่:แพร่ไทยอุตสาหการพิมพ์, ๒๕๔๔.
(พิมม์ครั้งที่ ๒)
นิคม พรหมมาแพทย์.ผะหญาล้านนา เล่มสาม.เชียงใหม่:โรงพิมพ์มิ่งเมือง, ๒๕๔๖.