แมงมัน.......แมลงเศรษฐกิจของชาวบ้าน

แมงมันเป็นสัตว์ที่มีลักษณะแตกต่างกันอยู่ ๓ ลักษณะ ถ้าเป็นแม่แมงมันจะมีลักษณะคล้ายมดคันตัวเล็กๆ สีแดงออกส้ม กัดเจ็บและคันมาก ลักษณะที่สอง คือ ไข่ มีลักษณะคล้ายไข่มดแดง มีสีนวล เรียกไข่แมงมัน อยู่ในดินลึกประมาณ ๕๐ เซนติเมตร ลักษณะที่สามลูกแมงมันจัดอยู่ในประเภทแมงชนิดหนึ่งมีปีกคล้ายกับลูกมดแดงแต่ตัวใหญ่กว่า ส่วนท้ายจะป่องมาก มีสีน้ำตาลไหม้ บินได้ ชนิดที่เป็นแมลงนี้เรียก "ลูกแมงมัน" ซึ่งมีทั้งตัวผู้และตัวเมียสำหรับตัวผู้ตัวจะเล็กกว่าตัวเมียและสีออกเหลือง ลูกแมงมัน จะบินไปผสมพันธุ์ใหม่และสร้างที่อยู่ใหม่
ถิ่นที่อยู่ แมงมันชอบอาศัยอยู่ตามที่ดินที่เป็นที่ดอนน้ำท่วมไม่ถึง ชอบดินแข็งและชอบอยู่ใกล้รากไม้ใหญ่ๆ คล้ายปลวก แต่ไม่ก่อดินหรือพูนดินขึ้นเป็นจอมปลวก ในรอบหนึ่งปีแมงมันจะออกจากรูเฉพาะเดือนพฤษภาคม คือฤดูฝน เพราะน้ำฝนที่ซึมลงดินทำให้ แมงมันอยู่ไม่ได้จะออกจากรูขึ้นมาอยู่บนผิวดิน แมงมันจะไม่ย้ายรังถ้า ไม่ถูกรบกวนจากคน ก่อนที่ลูกแมงมันจะออกมาแม่จะออกมา ก่อนเพื่อขยายรูให้กว้างขึ้น เพราะลูกแมงมันตัวโตกว่าแม่แมงมันจะใช้เวลาขยายรู ประมาณ ๓ ชั่วโมง ลูกแมงมันถึงจะต้องออกมา

แมงมัน เป็นอาหารที่มีอยู่ในธรรมชาติของมนุษย์ โดยเฉพาะในภาคเหนือ เป็นอาหารประเภทหายาก เพราะไม่สามารถ เลี้ยงหรือเพาะพันธุ์ได้ ชาวบ้านนิยมรับประทานแมงมันทั้งไข่และลูก วิธีการ ก็คือถ้าเป็นไข่จะขุดเอาไข่แมงมันกันในเดือนกุมภาพันธ์ ส่วนมากชาวบ้านจะไปหาขุดตามป่าละเมาะหรือที่ไกลบ้าน ไม่นิยมขุดไข่แมงมันในบ้านของตนเอง เพราะธรรมชาติของแมงมัน ถ้าไปรบกวนหรือขุดเอาไข่มารับประทาน แม่แมงมันจะหนีไปอยู่ที่อื่นชาวบ้านจะต้องใช้ความจำว่า แมงมันเคยออกจากรูตรงไหน พอถึงเดือนพฤษภาคมทุกปีจะต้องไปดูและเก็บลูกแมงมันเฉพาะตัวเมียมาทำอาหารรับประทาน ส่วนตัวผู้ไม่นิยม รับประทาน เพราะว่าจะออกรสขม ความมันมีน้อยกว่าตัวเมีย แมงมันจะเปลี่ยนสภาพจากตัวเมียเป็นตัวผู้ในช่วง ๕ - ๖ ปี

แมงมัน เป็นอาหารตามฤดูกาลที่หาได้ไม่ง่ายนักจึงเป็นที่ต้องการของชุมชน ที่นิยมรับประทานทั้งไข่ และลูกแมงมัน เฉพาะตัวเมีย ดังนั้นแมงมันจึงมีราคาดีพอสมควรเพราะนอกจากจะมีน้อยแล้วปีหนึ่งๆ จะมีให้รับประทานเพียงครั้งเดียว ราคาจึงแพงมาก แมงมันตัวเมียคั่วแล้ว มีราคาสูงถึง กิโลกรัมละ ๖๐๐ – ๘๐๐ บาท

คุณค่าทางโภชนาการ
ความชื้น ๗๑.๕๖ กรัม โปรตีน ๖๕.๕๔ กรัม
ไขมัน ๑๖.๐๒ กรัม สารประกอบจำพวก เยื่อใย ๗.๐๘ กรัม
เถ้า ๗.๙๑ กรัม คาร์โบไฮเดรต ๓.๑๑ กรัม
น้ำพริกแมงมัน
เครื่องปรุง /ส่วนผสม
๑. พริกแห้งผิงไฟ ๗ - ๑๐ เม็ด หัวหอม ๒ หัว กระเทียม ๑ หัว กะปิปิ้งไฟให้สุก
๑ ช้อนชา
๒. แมงมันคั่วเด็ดปีกออกให้หมด
วิธีทำ
๑. เอาพริกเสียบไม้ ย่างไฟสูง ๆ เรียกว่า "ผิงไฟ" พอกรอบและหอมอย่าให้ดำ
๒. กระเทียม หัวหอมหมกไฟพอสุก แกะเปลือกออก กะปิย่างไฟ
๓. แมงมันคั่ว ทุกอย่างโขลกด้วยกันให้ละเอียด จนมีลักษณะเหนียว เติมน้ำพอขลุกขลิก
การกินน้ำพริกแมงมันจะต้องมีผักลวก เช่น ผักชะอม ยอดสะแล ยอดผักก้านถุง ยอดกระทกรก และยอดกระถิน
---------------------

โดย อรัญญา ฟูคำ นักจัดการงานทั่วไปชำนาญการ

ที่มา : แมงมัน มรดกล้านนา สืบสานภูมิล้านนา พัฒนาสู่สากลโลก (http://moradoklanna.com)
ภาพประกอบจาก internet